Burburka Dhaqaale ee Soomaaliya: Sababaha, Saamaynta, iyo Rajada Mustaqbalka:
Soomaaliya waa dal hodan ku ah khayraad dabiici ah sida xoolaha, kalluunka, dhulka beeraleyda, iyo xeebaha dhaadheer. Si kastaba ha ahaatee, muddo ka badan 30 sano, dalka wuxuu wajahayay burbur dhaqaale oo baahsan. Dhaqaalaha Soomaaliya wuxuu u baahanyahay dib u dhis qoto dheer, maadaama ay jiraan caqabado badan oo hareeraynaya sida amni xumo, musuqmaasuq, hanti burbur, iyo maamul la’aan siyaasadeed.
Maqaalkani wuxuu iftiiminayaa sababaha ugu waa weyn ee burburka dhaqaale ee Soomaaliya, saamaynta uu ku yeeshay bulshada iyo ganacsiga, iyo fursadaha ay ummadda Soomaaliyeed ka faa’iideysan karto si loo helo dhaqaale horumar leh.
1. Sababaha Burburka Dhaqaale ee Soomaaliya:
a) Dagaal Sokeeye iyo Siyaasad Degan La’aan
Markii xukuumaddii dhexe burburtay 1991, dalka wuxuu galay fawdo siyaasadeed iyo mid amni. Maamul la’aantaasi waxay keentay in la waayo nidaam dawladeed oo suura-galin kara qorsheynta iyo horumarinta dhaqaalaha. Waxay sidoo kale horseeday in bangigii dhexe burburo, canshuur ururintii istaagto, lana waayo kalsooni ganacsato iyo maalgeliyeyaal gudaha iyo dibaddaba ah.
b) Argagixisada iyo Amni Daro
Kooxaha argagixisada sida Al-Shabaab ayaa door weyn ku leh hoos u dhaca dhaqaale ee dalka. Weeraradooda joogtada ah waxay beegsadaan suuqyada, ganacsatada, xarumaha dowladda iyo mashaariicda horumarinta. Intaas waxaa sii dheer, canshuuraha sharci darrada ah ee ay ku qasbaan ganacsatada waxay hoos u dhigaan koboca dhaqaale iyo kalsoonida ganacsiga.
c) Musuqmaasuq Baahsan
Soomaaliya waxay si joogto ah uga mid tahay dalalka ugu musuqmaasuqa badan aduunka. Qandaraasyo sharci darro ah, eex, iyo maamul xumo ayaa keena in kheyraadka dalka uusan gaarin dadweynaha ama loo isticmaalo horumar waara. Maalgashadayaasha shisheeye iyo kuwa gudaha ayaa ka cabsada inay maalgashi sameeyaan iyadoo la’aan lagu hayo nidaam sharci iyo hufnaan maamul.
d) Burburkii Kaabayaasha Dhaqaale
Kaabayaasha dhaqaalaha sida waddooyinka, dekedaha, garoomada, korontada iyo isgaarsiinta ayaa burburay ama si xadidan u shaqeeya. Tusaale ahaan, waddo la’aan iyo koronto la’aan waxay si weyn u saameeyeen warshadaha iyo ganacsiga. Ganacsatadu waxay bixiyaan kharashyo badan si ay u helaan adeegyo aasaasi ah, taas oo qiimaha badeecadaha sare u qaadaysa.
2. Saamaynta Burburka Dhaqaale ee Bulshada:
a) Shaqo La’aan Baahsan
Soomaaliya waxaa si daran u saameeyay shaqo la’aan gaar ahaan dhallinyarada oo ah boqolkiiba 70 dadka dalka. Marka fursado dhaqaale la waayo, waxay dhalinyarada u horseedaa tahriib, qatar nafsaani ah, ama xitaa inay ku biiraan kooxo hubeysan.
b) Sicir Barar iyo Faqri
Iyadoo ay sare u kacayaan qiimaha badeecadaha aasaasiga ah, waxaa sii kordhaya faqriga iyo awood darrida wax iibsasho ee shacabka. Guryaha danyarta ah waxay la tacaalayaan helitaanka cunto, biyo, daryeel caafimaad iyo waxbarasho.
c) Kala Sarayn Dhaqaale
Burburka dhaqaale wuxuu kordhiyay farqiga u dhaxeeya kuwa taajiriinta ah iyo dadka saboolka ah. Waxaa la arkayaa in dad gaar ah oo xiriir la leh siyaasiyiinta ay heleen xoolo iyo fursado badan, halka inta badan shacabka ay la daalaa dhacayaan nolosha.
3. Dadaallada Dib-u-Dhiska iyo Rajada Mustaqbalka:
Inkasta oo ay jiraan dhibaatooyin badan, haddana waxaa muuqda rajo iyo dadaallo lagu doonayo in lagu xaliyo burburka dhaqaale.
a) Dib-u-soo-noqoshada Maamul Dawladeed
Sanadihii u dambeeyay waxaa jiray horumar xagga nidaamka dowladda, iyadoo la dhisay hay’ado dawladeed oo qaar ka mid ah shaqadooda dib u bilaabay. Tusaale, Bangiga Dhexe ee Soomaaliya ayaa si tartiib ah u dhisaya kalsoonida lacagta iyo nidaamka maaliyadeed.
b) Kororka Maalgashiga Qurbajoogta
Qurbajoogta Soomaaliyeed ayaa door muuqda ku leh dhaqaalaha dalka. Lacagaha ay diraan sannad kasta (remittances) ayaa ah isha koowaad ee dhaqaalaha dad badan. Waxaa sidoo kale jirta in qaar ka mid ah qurbajoogta ay bilaabeen maalgashi gudaha ah oo kor u qaadaya fursadaha shaqo.
c) Kobaca Teknolojiyadda
Dhaqaale cusub ayaa kasoo ifaya dhinaca teknolojiyadda, gaar ahaan adeegyada mobile-ka sida EVC Plus, Telesom ZAAD, iyo Sahal. Kuwani waxay fududeeyeen ganacsiga iyo wareejinta lacagta gudaha dalka, taasoo yaraysay baahida lacag caddaan ah oo mararka qaar khatar ah.
d) Iskaashi Caalami ah
Dalalka taageera Soomaaliya iyo hay’adaha caalamiga ah sida IMF, World Bank, iyo UNDP ayaa bilaabay barnaamijyo lagu taageerayo dhaqaalaha. Qorshaha IMF ee dayn cafinta (HIPC) ayaa qeyb ka ah dadaallada lagu doonayo in lagu xasiliyo dhaqaalaha dalka.
4. Maxaa Loo Baahan Yahay Si Loo Helo Dhaqaale Adag?
-
Amni Waara: Si ganacsiga u kobco waa in la helo amni. Dowladda iyo beesha caalamka waa inay si wadajir ah uga shaqeeyaan baabi’inta Al-Shabaab iyo kooxaha kale ee wax u dhimaya xasiloonida.
-
Maamul Hufan iyo La-dagaallanka Musuqa: Haddii la hirgeliyo isla xisaabtan dhab ah iyo maamul daahfuran, khayraadka dalka ayaa si caddaalad ah loogu adeegsan karaa horumarinta guud.
-
Taageeridda Ganacsatada Yar-yar: Dowladda iyo hay’adaha horumarinta waa inay taageeraan ganacsiyada yaryar ee shaqo abuurka ugu badan bixin kara.
-
Maalgashi Lagu Kalsoonaan Karo: Haddii sharciyadii maalgashiga la sameeyo oo la xaqiijiyo ilaalinta hantida maalgashadayaasha, waxaa iman kara maalgelin shisheeye oo sareysa.
Gabagabo:
waxaa qormadaan kuusodiyaariyay ganacsade business man Abshir mohamud ugu dambeyn gunta iyo gabagabada waxaan kaa codsanayaa inaa ilawadaagto wixii talo ganacsi ee aad heyso si aan uga faaideyo bulshada ubaahan talooyin ganacsi
Burburka dhaqaale ee Soomaaliya waa mid salka ku haya dhibaatooyin siyaasadeed, amni darro, musuqmaasuq, iyo burbur ku yimid kaabayaasha dhaqaalaha. Laakiin marka laga eego dhinaca kale, fursadaha ay Soomaaliya leedahay — sida dhallinyarada firfircoon, qurbajoogta maalgelinaya, iyo horumarinta tiknoolajiyadda — waxay muujinayaan rajo dhab ah.
Haddii loo helo hoggaan daacad ah, nabad waarta, iyo nidaam hufan, Soomaaliya waxay yeelan kartaa dhaqaale barwaaqo ah oo u adeega dhammaan shacabka.
.png)
Comments
Post a Comment